HARİTA VE HARİTACILIK
Harita, yeryüzünün bir kısmının veya tamamının belli ölçek ve yöntemlerle küçültülmüş modelin düzlem üzerine aktarılmasına denir. Bir yerin kullanımı ve planlanması için harita başvurulması gereken zorunlu bir araçtır.
Bir yerde insanların toprağa bağımlı olması,toprak üzerinde işleme ve düzenleme çalışmalarına temel olacak ölçme gereksinimiyle harita ve haritacılık mesleğinin doğmasına neden olmuştur.
Haritacılıkta matematik, coğrafya,jeoloji,jeomorfoloji, ve fizik gibi bilim dalları kullanılmaktadır.
Harita Mühendisliği, Harita ve Kadastro Mühendisliği, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği, Geomatik Mühendisliği haritacılığın farklı alanlarıdır.
DÜNYA HARİTACILIK TARİHİ
Mühendislik ve haritacılık eski Mısır da başladığı ileri sürülmektedir. Haritacılığın Batıda çağdaş anlamda gelişmesi Rönesans ve Aydınlanma olaylarına bağlanır. Dünyada haritacılık başlıca ilkçağ, ortaçağ ve yeniçağ haritacılığı olarak üç aşamadan geçmiştir.
İlkçağ haritacılığının uygarlığın bir fonksiyonu olarak MÖ.4000 yıllarında
başladığı düşünülmektedir. Babil kentinin bu dönemlerden kalma ve tablet üstüne çizilmiş bir haritası vardır. Bugünkü Dicle-Fırat nehirleri arasında kalan ve MÖ.3800 yıllarında ilkçağın en ileri uygalıklarının kurulduğu Mezopotamya'da Fırat Nehrinin akışını gösteren balçık üzerine yapılmış haritalarla, Mısır'da bulunan haritalar, araştırmalara göre ilk haritadır.
MÖ.3000 yıllarında ise Yu-Kong, Çin'in bir haritasını çizmiştir. MÖ.1300 yıllarında Mısır'da Hamamat Vadisi'nin doğusunda bir maden ocağını gösteren papirüs üzerine çizilen harita da ilk haritalardandır.
MÖ.550 yılında Anaxamandros'un geliştirilmiş haritalar çizdiği görülür. İskenderiyeli Batlamyus MÖ. 2. yüzyılın ilk yarısında dünyanın yuvarlaklığını hesaba katarak yaptığı haritasında ilk kez konik projeksiyon sistemini kullanmış boylam ve enlem dairelerini çizmiştir. MÖ. 60 yılında Krates MS.80 yılında Pompanius Mela tarafından dünya haritaları çizdiği görülüyor.
Ortaçağ haritacılığında bu dönemin felsefesine uygun olarak efsanelerin ve dogmaların etkisi görülüyor.Bu haritalarda Hristiyan topografyası ve kozmoponisi haritalarda yer alır. Avusturyalı rahip Beatus'un 778 tarihini taşıyan haritasında cennetin katları açıklanmaktadır.
950 yılında ise Coğrafyacı Ebu İshak İstari geometrik bir dünya haritası çizmiştir.
Biruni 11.yüzyılın ilk yarısında denizler haritasını çizmiştir. Kaşgarlı Mahmut'un 1072-1074 yılları arasında yazdığı Divanü Lügat-üt Türk eserinde yer alan daire biçimindeki dünya haritası Türk Bilginlerinin yaptığı ilk harita olarak kabul edilir.
İdrisi'nin 1154 Palermo Kralı için çizdiği dünya haritası verdiği ayrıntılar bakımından gelecek dönemin öncü yapıtlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Arap Coğrafyacısı İbn Verdi 1349 tarihli haritasında kıtaları,denizleri ve gerçeğe uymayan biçimde geleneğini sürdürmektedir.
Yeniçağların başında Rönesans bilim anlayışı yeni bir bakış açısı getirmiştir. Piri Reis'in haritaları Akdeniz Bölgesi'nde Osmanlılar için ve batılı harita çizerleri ve denizciler için de önemli kaynak olmuştur. Bu dönemdeki en önemli özelliklerden biri haritacıların dünyayı çeşitli biçimlerde gösterme eğilimindedir.
J.Honter haritasında dünya bir yürek biçimindedir.
Lafreri'nin haritasında dünya iki yarım elma şeklindedir. 1581'de Huntig üç kıtayı bir çiçeğin üç taç yaprağı olarak çizmiştir. Hollandalı Snellius ülkenin baştan başa bir nirengi ağı ile birleştirilerek haritasının çıkarılması düşüncesini ortaya atmış, uygulaması Fransa'da J.D Cassini tarafından yapılmıştır.
ESKİ TÜRKLERDE HARİTACILIK
1076 yılında Kaşgarlı Mahmud ( El Kaşgari ) Divan-ı Lügat-it Türk eserinde dünya haritası çizmiştir. Harita, Orta Asya'nın bir kısmını Çin ve Kuzey Afrikayı içermektedir.
İbrahim Katibi Karadeniz ve Marmara'nın 1400 yıllarında Venedikliler ve Cenevizliler tarafından yapılmış olan haritaları 1416'da çizmiştir.
1456'da Trablusgarplı ibrahim Mürsel ( Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizci olarak Akdeniz haritası çizmiştir.15.yy El istari ''Kitab al Masalik val Mamalik''( Masallar ve Ülkeler ) isimli eserinde dünyanın çeşitli yerlerine ait 20 harita vardır.
Türk Amirali Piri Reis ( 1470-1554) Osmanlı donanmasının hakim olduğu denizlere ait '' Kitab-ı Bahriye'' kitabında liman,koy,körfez,kıyı,kale vb.yerlere ait haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar,sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait bilgiler vermiştir.
Matrakçı Nasuh harita anlayışı minyatüre uygulayan ilk ressamdır. Matrak oyunu mucididir. Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16.yüzyılda yapılmış Anadolu Atlası vardır. Umdet'ül Hisab ( Hesabın İlkeleri ) eseri 1517 ve Beyan-menazil-i sefer-i ırakeyn eserinde Kanuni'nin 1534'te Irak seferine katılarak İstanbul-Tebriz-Bağdat-Diyarbakır-Halep-İstanbul geçkisi üzerinde fethedilen yerleri kaleleri isim ve haritalarla anlatır.
Amiral Seydi Ali Reis deniz astronomisini ve deniz coğrafyasını bilen bir bilgindir. Miratül Memalik ( Ülkelerin Aynası ) adlı yapıtı vardır. Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu dağların yüksekliğinin yerin yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer çapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır cisimlerin yerin merkezine doğru düştüğünü de eklemiştir.
1567'de Osmanlı donanması hassa reisleri arasına katılan Ali Macar Reis dokuz ceylan derisi üzerine yedi haritadan oluşan ve Topkapı Müzesi'nde bulunan bir atlas hazırlamıştır.
1555 de Mehmet Aşık birçok ülkeyi gezmiş ve gezi notları Menazır-ül Avalim (dünyanın görünümü ) adıyla eser hazırlamıştır.
Katip Çelebi ( 1609-1657) Girit seferiyle haritaların nasıl yapıldığını öğrenmiştir. Cihannüma ( Dünyayı Gösteren ) kitabı vardır. Kozmografya, Keşfüz zunun ( sanıların keşfi ) kitapları da vardır.
17.yüzyıl gezegenlerinden ve yazarlarından biri olan Evliya Çelebi Osmanlı içinde ve dışında 50 yıl geziler yaparak ve 22 savaşa katılarak 10 cilt halinde Seyahatname eserini yazmıştır.
1727'de bilimsel kitapların yayılması ilk basımevi İbrahim Müteferrika tarafından kurulması ile başlamıştır. İlk deniz haritası 1830 yılında Heybeli ada Deniz Harp Okulu'nda basılan Karadeniz haritasıdır.
Karadeniz kıyılarımızın haritasını ilk defa Manganarı adında bir Rus yüzbaşı 1823-1836 yılları arasında yapmıştır.
1868'de üsteğmen Hafız Ali Şeref bir Yeni Atlas hazırlamıştır. Kiepert'in Anadolu Haritasını Türkçeye çevirmiştir. 73 paftadan ibaret Rumeli haritasını çizmiş, okular için büyük bir duvar haritası hazırlamıştır.
1895 ' de Süleyman Asaf İstanbul Boğazı haritasını yapmıştır.
KİEPERT'İN ANADOLU HARİTASI
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder